Cemiyetler bir aile yuvasından başlayarak birçok taksimata uğrar ve bütün in-sanlık cemiyetini oluşturacak biçimde büyür. Cemiyetler, organlarının kabiliyet ve yeteneklerine göre yaşarlar. En faal, en parlak cemiyetler üyelerinin en ziyade vazife ve sorumluluğunu bilen cemiyetlerdir. Cemiyetin gayesini anlamayan, o gayeye doğru yürümeyen cemiyetler dağılmaya ve çürümeye mahkumdurlar. Bulgaristan içinde Türkler de dini, milli, siyasi durumları itibariyle bir cemiyet oldukları için cemiyete karşı birçok vazife ve sorumluluklarla mükelleftirler. Bul-garistan anayasası ve buna dayalı birçok kanunlarda Türkler bir cemiyet olarak tanımlanmış hatta bu, Berlin, Lozan gibi siyasi antlaşmalarla da teyit edilmiştir. Türkler bu cemiyet hayatı anlayışı içinde olduklarından dolayıdır ki dinini mu-hafaza ve idamesi için ayrı ayrı camilere, ve milliyetini asimilasyondan uzak tutmak için de mekteplere sahip idi. Mevcut hükümetler bunları yaşatmak için cemiyetin haklarına mani olmuyor, dini ve milli hususiyetlerini kabul ediyor-du. Buna karşın Bulgaristan’da yaşayan Türkler cemiyetlerinin yükselmesi için, milliyetlerini muhafaza etmek için gerekeni yapmadıkları çeşitli gazete yazıla-rında görülmektedir. Bu konudaki yazılarda; camilerin birer baykuş yuvası, müf-tülüklerin çalışamaz durumda oldukları, mekteplerin binalarının, alet ve eğitim araçlarının çok eksik olduğu, muallimlerin durumlarının acınacak, ağlanacak durumda olduğu açık bir şekilde ifade edilmektedir.1