Ottoman and Balkans
Makedonya Yazmalarında Riyâzî İlimler: Genel Bir Perspektif
Authors
-
Elif BagaDoç. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Synopsis
Matematik tarihinin en temel kavramlarından biri olan “el-’ulûmü’r-riyâziyye / Türkçede “riyâzî ilimler” şeklinde kullanılmış ve 9. asırdan 19. asra ,”العلــوم الرياضيــة kadar yaklaşık bin yıl boyunca matematik, astronomi ve mûsiki bilimlerinin tamamını ifade etmiştir. Önemine binaen bu kavramın kökenine kısaca değin-mek gerekirse, insanoğlunun sadece niceliğe dair değil tüm ilmî birikimi, mi-lattan önce 8. asırdan itibaren kadim Mezopotamya ve Mısır medeniyetlerinden kadim Yunanca kültüre aktarılmış ve bu süreç bin yılı aşkın bir süre peyderpey devam etmiştir.1 Bu sayede milattan önce 6. asırdan itibaren Yunanca matema-tik geleneği oluşmaya başlamıştır. Mezkûr geleneğe, matematiksel olanın özü-nü2 dikkate alarak “öğreti” ve “öğretim” anlamındaki “mathêsis” adı verilmiştir. 8-9. asırlarda tüm kadim medeniyetlerin birikimleri gibi antik Yunan ilim mira-sı ve dahi matematik külliyatı İslâm medeniyeti ilim geleneği bünyesine dahil edilirken “mathêsis” kelimesinin Arapça karşılığı olarak “öğreti-m” anlamında-ki “التعليــم/talîm” kelimesinin çoğul hali “علــم التعاليــم/ilmü’t-teâlîm” tercih edilmiş ve bu şekilde tercüme edilmiştir. Buna paralel olarak söz konusu öğretim, sürekli alıştırma ve temrin ile gerçekleştiğinden “zihin jimnastiği” anlamındaki “ِرياََضــة/ riyâza” kelimesinden hareketle matematiksel bilimler için “el-’ulûmü’r-riyâziyye -yani “riyâzî ilimler” kavramı da kullanılmıştır. Hatta bu kavram, za ”العلــوم الرياضيــة/ man içerisinde daha çok benimsenerek “ـم ilmü’t-teâlîm”’den yani, “ta‘limî/علـ ilimler”den daha fazla tedavülde olmuştur. Bu yüzden matematik bilimler, İslâm medeniyeti ilim geleneğinin doğal bir devamı konumundaki Osmanlı ilim gele-neği üzerinden bizlere “riyâziyât” veya “riyâzî ilimler” şeklinde ulaşmıştır.
Copyright
Copyright (c) 2025 Idefe Publications
License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Downloads
Publication Information
-
Publication TypeChapter
-
Volume
-
Pages3-22
-
PublishedJune 7, 2025
-
Series
-
Series PositionResearch 8
Makedonya Yazmalarında Riyâzî İlimler: Genel Bir Perspektif. (2025). In E. Baga, Osmanlı Avrupası’nda Bilim ve Düşünce: Vol. Research 8 (pp. 3-22). Idefe Publications. https://doi.org/10.5331/