Modern araştırmacılar için Osmanlı düşüncesine nüfuz edebilmeyi zorlaştıran birtakım güçlüklerden söz edilebilir. Her biri başlı başına müstakil birer araş-tırma konusu olmayı hak eden bu güçlüklerden bir tanesi de bu düşüncenin siyasî tarihe paralel olarak okumasındaki ısrardır. Bugün elimizde altı asır ha-yatta kalmış ve çok geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş bu imparatorlukta ger-çekleşen ilmî faaliyetlerle ilgili çok kısıtlı araştırmalar bulunmasına karşın kimi modern yazarlar, siyasî “gerileme ve çöküş”e paralel bir seyir izlediği varsayı-mıyla Osmanlı düşüncesine yaklaşmak istemektedirler. Bunun en bariz örnek-lerinden biri Osmanlı entelektüelinin tevarüs ettiği geleneği şerh ve haşiyelerle tekrarlamaktan öte bir gelişme sağlayamadığı, yeniçağla birlikte Batı düşünce-sinde ortaya çıkan yeni düşünme tarzını da takip edemediği, bundan tamamen habersiz olduğu şeklindeki iddiadır. Diğer pek çok iddia gibi bu da maddi kanıt-larla yeterince desteklenmiş olmadığı gibi henüz ciddi bir şekilde sorgulandı-ğı da söylenemez. Ancak iddia sahipleri açısından matbaanın Osmanlı’ya “geç” gelişinden tutun da medrese müfredatındaki aklî ilimlerin konumu, medrese hocalarının yenileşme çabaları karşısındaki tutumları gibi pek çok husus, kendi iddiaları açısından delil teşkil etmektedir. Yine Kâtip Çelebi gibi bazı müelliflerin aktardıkları bilgiler ve çeşitli dönemlerde kaleme alınan, amacı muhtelif aksak-lıklara dikkat çekmek olan ve tam da bu sebeple sorunların altını abartılı bir biçimde çizmiş olması muhtemel Koçi Bey Risâlesi gibi metinlere de söz konusu yaklaşım tarzını temellendirmek üzere sıklıkla başvurulmaktadır. Bu yaklaşımın merkeze aldığı hususlardan bir tanesi, özellikle yeniçağla birlikte Batı’da ortaya çıkan yeni bilme tarzı ve buna bağlı olarak felsefe-bilim anlayışın-da meydana gelen kırılmaların Osmanlı coğrafyasında takip edilemediği iddiası-dır. Buna göre devletin yıkılmaya yüz tuttuğu son yüzyıldaki bazı girişimler söz konusu olsa da bunlar, özellikle askerî teknoloji ve mühendislik alanıyla sınırlı kalmış ve istenilen neticeleri verememiştir.1