Ottoman and Balkans

Yanyalı Başhoca İshâk Efendi’nin Mühendishâne Öğrencisine Tanıttığı Fizik Aletleri

Authors

  • Sena Aydın
    Arş. Gör. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Bilim aletleri, doğanın modellenebilmesini sağlarlar. Teleskop ve mikroskop örneklerinde olduğu gibi duyuların uzantısı işlevi görürler ya da metre, mikro-metre veya kalibre örneklerindeki gibi niceliksel bir değerin ölçümünü sunar-lar. Bazen de hava pompası ve parçacık hızlandırıcı örneklerinde olduğu gibi yeryüzünde doğal olarak oluşmayan aşırı koşulları yaratırlar. Sarkaç ya da kim-yasal aygıt misallerindeki gibi olguları kontrol ve analiz için kullanılabilirler ya da kayıt aygıtları gibi, görsel ya da grafik gösterim araçları olabilirler. Bir bilim aleti, hipotezin test edilmesinde otorite işlevi görür. Aletler, doğa bilimleri ile popüler kültür arasında köprü kurar, teoriyi gösterme ve doğrulamada önemli bir pedagojik rol üstlenir.1 Bilim aletlerinin incelenmesi, özellikle erken modern dönemin entelektüel kültürüne özel bir pencere açar ve öğrenme, teknik yenilik, pratik uygulama, yayın, üretim ve ticareti birleştiren daha büyük bir hareketi yansıtır.2 Bilim aletleri, antik çağlardan itibaren kullanılıyor olmakla birlikte, 17. yüzyılın ilk yıllarında teleskop ve mikroskobun, barometre ve hava pompa-sının, sarkaçlı saatin icadı ve deneysel felsefenin yükselişiyle birlikte onlara at-fedilen önem3 ve çeşitli ders kitaplarında kapladıkları hacim belirgin bir şekilde artmıştır. Ders kitabı olarak okutulmuş tarihsel bir metinde öğrenciye tanıtılan bilim aletlerini irdelemek, bilginin aktarım süreçlerine ilişkin kavrayışımızı kuvvetlendirir. Bir öğrencinin eğitim aracılığıyla aşinalık kazandığı bilim alet-leri, dönemin bilim, teknoloji, eğitim, ticaret, toplum ve kültür tarihine yönelik yaklaşımlarımızın tamamlayıcı bir parçası haline gelir. Bu çalışmada da ders ki-tabı olarak okutulmuş bir metnin içerdiği bilim aletlerinin incelenmesiyle hem eserin muhtevasına dair bir değerlendirme getirmek hem de henüz çalışılmamış yazma ve matbu eserlerden oluşan fizik tarihi literatüründe öncelikle bilim alet-leri ve olguların geometrik gösterimlerine odaklanmayı teklif eden bir metodo-loji öne sürülmektedir.

Yanyalı Başhoca İshâk Efendi’nin Mühendishâne Öğrencisine Tanıttığı Fizik Aletleri

Downloads

Publication Information

Yanyalı Başhoca İshâk Efendi’nin Mühendishâne Öğrencisine Tanıttığı Fizik Aletleri. (2025). In E. Baga, Osmanlı Avrupası’nda Bilim ve Düşünce: Vol. Research 8 (pp. 163-192). Idefe Publications. https://doi.org/10.5331/