Tarikatların uyguladığı manevi eğitim süreçleri Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’e nis-petle nefsani ve ruhani metot olmak üzere genelde iki kısımda tasnif edilmiş-tir.1 Nefsani yol/Tarîk-i nefsânî, riyazetler ve mücahede ile sufinin nefsini ter-biye etmesidir. İlk dönem tasavvuf klasikleri nefis sözünün sufilerin nazarında genellikle nefs-i emmâre anlamında kullanıldığını belirterek onunla mücadele esasları hakkında önemli bilgiler vermiş fakat nefsin mertebelerinden bahset-memiştir.2 Tasavvufî düşüncenin sistemleşmeye başlaması ve diğer disiplinlerle etkileşime girmesiyle birlikte nefs anlayışı da somuttan soyuta, cismanilikten gayri cismaniliğe doğru evrilerek sonraki dönemlerde emmâre, levvâme, mülhi-me, mutmainne, râzıye, marziyye ve kâmile şeklinde yedili tasnife tâbi tutulmuş-tur.3 Bu sistemi esas alan sufiler nefislerinin/benliklerinin yedi mertebesinden geçerek/nefislerini arındırarak Hakk’a vâsıl olmayı/marifetullahı elde etmeyi hedeflemişlerdir.